بیانات مقام معظم رهبری پیرامون مداحی و مداحان

بر همین اساس است که اجر رسالت در کتاب وحی تنها در گرو محبت و مودت محقق می‌شود ( قُل لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى ) و در مقابل این جریان مبارک، خدشه‌دار کردن این محبت به هر شکل و به هر صورتى، خیانت به جریان عظیم محبت اهل‌بیت (ع) است.

* با وجود فقهای بزرگ، حضرت صادق (ع) سیدحمیرى را مورد محبت قرار می‌دهد

دوستداران اهل‌بیت (ع) در نگاه اول از طریق وعظ خطیبان و معرفتی که آنها در جهان تشییع ایجاد کردند با سرچشمه‌های محبت اهل بیت (ع) آشنا شدند؛ ولی باید اذعان داشت که عمق الطاف محبت این خاندان را چیزی جز نغمه‌های دلنشین سرسپردگان این آستان نتوانسته است بیان کند‌.

اثبات این معرفت در رفتار ائمه بزرگوار ما نیز قابل مشاهده است. در دوران ائمه اطهار (ع) محدثین، شاگردان آگاه و فقهاى بزرگی در خدمت امام صادق (ع)، امام باقر (ع) و ائمه دیگر شرف حضور داشتند و معارف، احکام، شرایع، اخلاقیات را نقل می‌کردند؛ اما در کنار همه‌ اینها، وقتى انسان با دقت به تاریخ می‌نگرد، در می‌یابد که امثال زراره و محمدبن‌مسلم و بزرگانى از این قبیل در دستگاه ائمه (ع) حضور دارند؛ اما امام رضا (ع) دعبل را می‌نوازد، امام صادق (ع) سید حمیرى را مورد توجه و محبت قرار می‌دهد.

طبق نظر مقام معظم رهبری «این به خاطر این است که آن جنبه‌ ارتباط عاطفى و محبت‌آمیز در شعر شاعران، مدح مداحان و ذکر ذاکران، به نحو اتمّ و اوفى‌ وجود دارد، اما در دیگر جاها وجود ندارد یا اگر هست، ضعیف است. شعر، مدح، ذکر، این نقش را در تاریخ تشیع دارد».

* گاهی یک بیت شعر تاثیرگذارتر از یک ساعت بحث مستدل است

در باب مداحى و مداحان، مطالب زیادی توسط بزرگان دین مطرح شده که نشان می‌دهد در بقاى تشیع، در حفظ ایمان و معرفت شیعى و پیروى از اهل‌بیت (ع) نقش‌ مداحی، نقش بسیار تاثیرگذاری است. 

مقام معظم رهبری در خطاب به مداحان فرمودند «گاهى یک بیت شعرى که شما می‌خوانید از یک ساعت بحث مستدل یک گوینده‌ ماهر تأثیرش در دل‌ها بیشتر است. خوب، این خیلى ظرفیت بزرگى است. از این ظرفیت باید خوب استفاده کرد. می‌توان با این امکان، با این ظرفیت عظیم، معارف اهل‌بیت (ع) را به کمک جنبه‌هاى عاطفى تا اعماق دل مردمِ چهارگوشه‌ این کشور برد و آن را تعمیق بخشید. این چیز کمى نیست».

* شما به مداح به چشم یک معلم نگاه کنید

دشمنان اسلام از زمانیکه که نوای حکومت علوی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران طنین‌انداز شد، برای خاموش کردن نور حق کمر همت بستند تا نگذارند، معارف ناب تشییع عالم‌گیر شود و بر همین اساس از هر ابزاری که تصور می‌شد؛ کمک گرفتند تا نوای «اشهد ان امیرالمومنین» را از منارهای مساجد این مملکت بگیرند.

دشمنان اسلام به درستی دریافتند که گسترش معارف اسلامى، معنوى و انقلابى و پراکندن بذر محبت اهل‌بیت (ع) در دل و روح انسان‌ها بلای جان فرهنگ استکبار است و جریانی که می‌تواند دل‌های مخالفان فرهنگ اهل‌بیت (ع) را خون کند ترویج اسلام ناب محمدی در سرتاسر جهان است. 

از این رو همه ما وظیفه داریم در راستای گسترش معارف اهل بیت (ع) تمام تلاش خود را انجام دهیم اما در این راه وظیفه مداحان بسیار چشم‌گیرتر است.

در این زمینه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند «با این چشم به حرفه‌ مداحى نگاه کنید. وقتى آنجا مى‌ایستید براى خواندن، احساس کنید که به عنوان یک مبلّغ دین، به عنوان یک پیام‌آور حقائق دینى، در اثرگذارترین شکل، آنجا ایستاده‌اید. اگر این احساس وجود داشت، آن وقت انتخاب شعر محدودیت پیدا می‌کند، کیفیت ادا محدودیت پیدا می‌کند، انسان‌هایى که می‌خواهند این مسئولیت را انجام دهند، محدودیت پیدا می‌کنند؛ چاره‌اى هم نیست. این کار را خود شما باید انجام دهید؛ کار خود مداح است. 

امروز اگر چنانچه بپرسند: «آقا حرفه‌ مداحى به چى احتیاج دارد؟ یکى می‌خواهد مداح شود، از امروز شروع کند، چه چیزى نیاز دارد؟»، دو یا سه چیز را می‌شمارید؛ می‌گویید باید صدایش خوب باشد، حافظه‌ خوبى داشته باشد، بتواند شعر یاد بگیرد؛ البته روح هم داشته باشد.

انسانى با داشتن حافظه‌ خوب و صداى خوش، می‌تواند مداح شود، به نظر ما این کافى نیست. شما به مداح به چشم یک معلم نگاه کنید که می‌خواهد چیزى را به مستمع خود تعلیم بدهد. همه‌ شماها این صلاحیت را دارید. هیچ کس را از این دائره نباید بیرون کرد. هر که شوق این کار را دارد، بسم‌اللَّه، خیلى خوب است؛ اما صلاحیتش را در خودش به وجود بیاورد.

شعرى که می‌خوانید، شعر معرفت و آموزنده باشد. فرض بفرمایید فاطمه‌ى زهرا (س) را که می‌خواهید معرفى کنید، آنچنان معرفى کنید که یک انسان مسلمان، یک زن مسلمان، یک جوان مسلمان از آن زندگى درس بگیرد؛ در دل خود نسبت به آن مجسمه‌ قداست ، طهارت ،حکمت، معنویت و جهاد، احساس خشوع و خضوع و وابستگى کند.

این، طبیعت انسان است. ما انسان‌ها تابع و متمایل به کمالیم. اگر بتوانیم کمال را در خودمان ایجاد کنیم، می‌کنیم؛ اگر نه، آن کسى که صاحب کمال است، به طور طبیعى انسان به او گرایش دارد. این کمال را در فاطمه‌ى زهرا (س)، در امیرالمؤمنین (ع)، در ائمه‌ى اطهار (ع) براى شنونده تشریح کنیم و شنونده‌ ما در قالب شعر، در قالب کلام موزون، و به خصوص در قالب صداى خوش و آهنگ درست و خوب، این معرفت را مثل آب زلالى که می‌نوشد، بنوشد و به همه‌ اجزاى بدن او برسد. 

این کار از خیلى گویندگان، هنرمندان و معلمان بر نمی‌آید اما از شما برمى‌آید، اگر این کار را انجام دهید».

* مداح چشمه‌ى شعر شاعر به جوش می‌آورد

یکی از احتیاجات نسل امروز کسب معارف و اخلاقیات است تا با امید ، نشاط ،‌خوشبینى به آینده، با ایمان به خدا، با پیوستگى قلبى به اهل‌بیت بار بیاید. 

نسل جوان امروز باید افتخار کند به اینکه متعلق به ایران اسلامى است، به وجود امام، جمهورى اسلامى، دین، مذهب و به پیروى از اهل‌بیت (ع) افتخار کند. ما امروز به جوانى احتیاج داریم که بداند سرنوشت خود و جامعه‌اش وابسته‌ به کار و تلاش اوست.

در حقیقت جوان امروز باید اهل تلاش ، کار ، جدیت و پیگیرى باشد و اهل تنبلى ، وادادگى و لاابالیگرى نباشد و به قول مقام معظم رهبری «این تربیت‌ها در هیئت‌های مذهبی با شعری که این معانى را تزریق می‌کند عملی می‌شود زیرا بهترین نحوه‌ بیان هم بیان غیرمستقیم است».

مقام معظم رهبری در رابطه با این موضوع که معارف اهل‌بیت (ع) را در قالب شعر خوب ترویج کنید، به مداحان فرمودند: « امروز بحمداللَّه شعراى خوب، گویندگان خوش‌سلیقه در بیان، در ابراز حقائق و به نظم کشیدن این حقائق به وسیله‌ى شعر، داریم؛ اینها را بگردید پیدا کنید. شما که مداحید، وقتى طالب شعر باشید، چشمه‌ى شعر شاعر به جوش مى‌آید. شما که طالب شدید، او شعر می‌گوید. وقتى شعرش به وسیله‌ى شما خوانده شد، انگیزه‌ او براى شعر گفتن چند برابر می‌شود؛ یک هم‌افزائى به وجود مى‌آید؛ او به شما کمک می‌کند، شما به او کمک می‌کنید».

* داستان مرثیه خوانی مرحوم رکن الواعظین از زبان مقام معظم رهبری

یکی از شرایط مرثیه‌خوانی پایندی به صدق واقعه است و برای گریاندن مستمعین نباید از هر سخن بی‌اساسی استفاده کرد بلکه سوزندان قلب محبان اهل‌بیت (ع) به وسیله هنرنمایی در کیفیت بیان واقعه توسط مداحان باید تأمین شود و چه زیبا رهبر انقلاب فرمودند: «اشک گرفتن از مردم که هدف نیست؛ هدف، آمیختن این دلِ اشک‌آلود که اشک را به چشم می‌رساند و چشم را اشکبار می‌کند به معارف زلال است؛ البته با هنرنمائى». 

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سالروز ولادت حضرت زهرا (س) داستانی نقل کردند که مطرح کردن آن خالی از لطف نیست.

ایشان فرمودند «ما در مشهد یک منبرىِ معروفى داشتیم، خدا او را رحمت کند، مال پنجاه سال قبل است؛ مرحوم رکن الواعظین. او منبر می‌رفت و مردم پاى منبر روضه‌خوانى او مثل ابر بهار گریه می‌کردند؛ در حالیکه خودش هم بارها می‌گفت من اسم نیزه و خنجر نمى‌آورم. واقعاً هم نمى‌آورد؛ بنده ده‌ها منبر از او دیده بودم. حادثه را آنچنان هنرمندانه تصویر می‌کرد که مجلس را منقلب می‌ساخت؛ بدون اینکه بگوید «کشتند»، بدون اینکه بگوید «تیر زدند»، بدون اینکه بگوید «شمشیر چنین زدند» یا «خنجر چنین زدند»؛ اینها را نمی‌گفت. می‌توان با شیوه‌هاى هنرمندانه، روضه‌خوانى خوب کرد و گریاند.

البته این را هم به شما عرض کنم؛ اینکه آقایان مداح‌ها، و سابق‌ها روضه‌خوانها که ما حالا کمتر توفیق پیدا می‌کنیم ببینیم، اما در مواردى از افاضات مداح‌ها مستفیض می‌شویم، اصرار می‌کنند که بلند گریه کنید، لزومى ندارد؛ خوب، آرام گریه کنید.

وقتى می‌خواهند سینه بزنند، اصرار بر اینکه «صدا، صداى این جمعیت نیست»؛ یا وقتى مردم می‌خواهند صلوات بفرستند، اصرار بر اینکه «صلوات، صلوات این جمعیت نیست».

شما بخواهید مردم صلوات بفرستند، ولو توى دلشان. گرم شدن مجلس به این شیوه‌ها، اصل نیست؛ کارى کنید که دل‌هاى مستمع را در اختیار بگیرید. دل مستمع وقتى در اختیار شما آمد، مقصود حاصل است؛ اگر آهسته هم گریه کند، باز مقصود حاصل است؛ اگر به شما توجه کرد، باز مقصود حاصل است.

* ورود سبک‌های حرام در عرصه‌ مداحى، حرمتش را دو برابر می‌کند

جان کلام این است که کار مداحى کار بزرگ و مهمى است زیرا مقام معظم رهبری فرمودند «می‌تواند مصداق درشت و برجسته‌اى باشد از مجاهدت فى‌سبیل‌اللَّه. اینکه می‌گویید ما حاضریم در میدان حضور داشته باشیم، این براى هر کسى یک جور حضور است. یک روز انسان توى میدان جنگ ظاهرى است، یک وقت انسان در میدان پیکار با دشمنانى است که در جنگ‌هاى فرهنگى و جنگ‌هاى نرم وارد مبارزه شده‌اند؛ این یک جور دیگر پیکار است؛ اقتضاى خودش را دارد. در کار شما مداحان، در میدان بودن و مجاهدت کردن، یعنى ارائه‌ى سخن اثرگذار و بیان هدایتگر براى دل‌ها؛ البته با شیوه‌هاى هنرمندانه. حالا شیوه‌ى هنرمندانه هم که عرض می‌کنیم، خوب، صداى خوش که الحمدللَّه همه‌تان دارید؛ آهنگ‌هاى متعارفى هم هست. البته بعضى از آهنگ‌هایی هم که انسان گوشه و کنار می‌شنود یا به گوش انسان می‌رسد، آهنگ‌هاى مناسبى نیست؛ حالا گیرم که چهار نفر را هم جذب کند. نه، آهنگ باید سنگین، متین و متناسب با محتوائى باشد که شما دارید عرضه می‌کنید؛ خداى نکرده به سمت آهنگ‌هاى حرام و آهنگ‌هایى که گناه است، سوق پیدا نکند. این هم خیلى نکته‌ اساسى و مهمى است. هر شعرى، هر تصنیفى، هر ترانه و آهنگى که خوانده شد، قابل تقلید نیست.

چیزهائى هست که خودش فى نفسه حرام است؛ اگر چنانچه وارد عرصه‌ مداحى و بیان حقیقت و بیان خدا و پیغمبر شد، آن وقت حرمتش دو برابر خواهد شد. 

بنابراین آهنگ هنرمندانه و خوب و متناسب و شعر خوب و صداى خوش و شاید از همه بالاتر دل پاک و مطهر و بااخلاص مداح محترم، لازم و مهم است».